کاخ گلستان
کاخ گلستان نامی است که در میان جاذبه‌های تهران می درخشد و در فهرست میراث فرهنگی یونسکو نیز جای دارد. بیشتر مردم این مجموعه را اثری از دوره قاجار می‌دانند؛ ولی تاریخ آن به سال‌های بسیار دورتر بازمی‌گردد. کاخ گلستان با پیشینه‌ای بیش از ۴۴۰ سال یکی از منحصربه‌فردترین مجموعه‌های تاریخی ایران به شمار می‌رود و با زیبایی‌هایش دل از هر بیننده‌ای می‌برد. ناصر نجمی در کتاب «طهران در عهد ناصری» می‌نویسد که به دلیل قرار گرفتن این مجموعه در باغ یا گلستان و وجود باغچه‌ها و خیابان‌های دراز با درختان چنار و سرو نامش را گلستان گذاشته‌اند. موزه های مجموعه عبارتند از: عمارت تخت مرمر (قدیمی‌ترین بنای تاریخی کاخ گلستان) خلوت کریم خانی (گوشه شمال غربی محوطه کاخ گلستان)، موزه نگارخانه (شامل تابلوهای نقاشی ایرانی متعلق به دوره قاجار)، موزه مخصوص (شامل اشیاء اهدایی به پادشاهان قاجار)، کاخ اختصاصی (شامل تالارهای: سلام، آینه، عاج، ظروف و برلیان)، موزه حوضخانه (شامل تابلوهای نقاشی اروپایی متعلق به دوره قاجار)، عمارت شمس العماره (مرتفع ترین بنای کاخ گلستان، دوره ناصری)، عمارت بادگیر (بنائی مربوط به دوره فتحعلیشاه با تزئینات ومعماری)، موزه عکس خانه (حوضخانه عمارت بادگیرشامل عکس های قاجار)، عمارت الماس (بنائی مربوط به دوره فتحعلیشاه با تزئینات ومعماری) موزه مردم شناسی. ساعت بازدید کاخ گلستان در بهار و تابستان از ساعت 9:30 تا 18:30(فروش بلیت شش‌ماهه نخست سال تا ساعت 17:30) و در پاییز و زمستان: از ساعت 9 تا 18:30(فروش بلیت در شش‌ماهه دو سال تا ساعت 17:30) است. دسترسی به کاخ گلستان از ایستگاه‌های متروی میدان پانزده خرداد (میدان ارگ) و میدان امام خمینی (میدان توپخانه) است. پایانه‌های اتوبوس‌رانی میدان امام خمینی و قورخانه نیز برای این منظور در دسترس می‌باشند. خاطرنشان می‌گردد آمدوشد وسایل نقلیه در خیابان‌ها و محدوده منتهی به کاخ گلستان (باب همایون، صوراسرافیل، داور، سبزه‌میدان) ممنوع است. نشانی: تهران، خیابان پانزده خرداد، بَر شمالی میدان ارگ، کاخ گلستان
شمس العماره ناصرالدین‌شاه، در سال 1282 فرمان به ساخت این سازه باشکوه پنج طبقه را داد و در عرض دو سال ساخت آن به پایان رسید. نمای بیرونی ساختمان به گونه قرینه است بلندی این سازه 350متر است. طرح و نقشه سازه به دست معیرالممالک آماده‌شده است و معماری که این بنا را ساخته، یکی از نامدارترین معماران روزگار خودش یعنی استاد علی‌محمد کاشی بوده است برخی باور دارند که این کاخ، نخستین بنایی بوده که در آن فلزکار شده است. ستون‌های طبقات بالایی از چدن استفاده‌شده است نشانی میدان ارگ کاخ گلستان
خیابان سی تیر در خیابان امام خمینی خیابان سی تیر قرار دارد و تنها خیابانی در جهان است که مسجد، کنیسه، کلیسا و آتشکده در یک خیابان قرار دارد این خیابان شب‌هنگام تبدیل به خیابان غذا می‌شود.
خانه امام جمعه در چارچوب بافت تاریخی تهران در خیابان ناصرخسرو (ناصری سابق) روبروی وزارت دارائی در کوچه امام جمعه قرارگرفته است. محله‌ای که این خانه در آن واقع‌شده درگذشته‌های دور به نام محله عود لاجان شهرت داشته است و تکیه دولت سابق هم در همین محله و با اندکی فاصله از خانه امام جمعه قرار داشته که امروزه نشانه‌های معماری آن نابودشده است. پیشینه این سازه به دوره قاجاریه و به سال‌های ۱۲۸۰ ق تا ۱۳۰۰ ش می‌رسد و در تاریخ 26 آبان 1375 در فهرست آثار ملی ثبت گردید. خانه «امام جمعه» باقی‌مانده از نیمه دو سده سیزده هجری قمری است. نشانی: تهران، خیابان ناصر خسرو، کوچه امام جمعه، پلاک ۳۷
کاروانسرای خانات
کاروانسرای خانات یکی از اماکن تاریخی و گردشگری تهران است که در بالادست میدان شوش، جنوب چهارراه مولوی، میدان امین السلطان، خیابان صاحب جمع قرار دارد. ساخت کاروانسرای خانات را با توجه به ویژگی‌های معماری به پایان روزگار ناصرالدین‌شاه قاجار و سال‌های نزدیک 1361 ش نسبت داده‌اند.
هرچند از تاریخ درست‌ساخت سازه گزارشی در دست نیست ولی در نقشه تهران نیز که در سال ۱۲۷۰ ش به دست نجم‌الملک آماده‌شده است، سازه کاروانسرا وجود دارد. کاروانسرا در همسایگی راه برون‌شهری تهران یعنی جاده حضرت عبدالعظیم بنا شد که آن زمان بیرون بافت تهران قرار داشته است. تا میانه‌های سلطنت ناصرالدین‌شاه تهران هنوز در حصار صفوی، محصور بود و در این زمان دیوار کهن تهران نابود و بارو تازه ناصری گرداگرد آن ساخته شد و بدین‌سان بَر جنوبی حصار از خیابان مولوی به خیابان شوش تغییر کرد و با گسترش شهر، کاروانسرای خانات به درون شهر تهران افتاد. زمین‌های آن چارچوب در سال‌های پایانی دوره ناصری تا پایان قاجار به امین‌السلطان، صدر اعظم پادشاهان ناصرالدین‌شاه، مظفرالدین شاه و محمدعلی شاه تعلق داشت. کاروانسرای خانات در همین زمین‌ها و بَر شرقی میدان امین السلطان ساخت‌وساز شده بود.
کاخ‌موزه سعدآباد
کاخ سعدآباد در کوهپایه‌های توچال و دره دربند تهران با گستره‌ای نزدیک ۱۱۰ هکتار قرارگرفته است. سعدآباد از هجده کاخ کوچک و بزرگ از دوره‌های قاجاریان و پهلوی برپاشده است. کاخ سعدآباد از شمال با کوه‌های البرز، از شرق با گلاب دره، از مغرب با ولنجک و از جنوب با تجریش، همسایگی دارد. این مجموعه با داشتن هجده کاخ متعلق به دوره‌های قاجار و پهلوی و با داشتن هشت ورودی و همچنین جنگل طبیعی، چشمه‌سارها، قنات‌ها، باغستان‌ها، گلخانه‌ها و خیابان‌ها یکی از بزرگ‌ترین و برجسته‌ترین مجموعه موزه‌های ایران و تهران است. بخش سعدآباد در دوره قاجار محل استقرار و سکونت تابستانی و ییلاق شاهان این سلسه بوده ولی پس از کودتای سه اسفند 1299، این بنا توسط رضاخان، از ابوالفتح سردار اعظم به مبلغ چهارصد هزار تومان خریداری شد. تمامی این مجموعه پس از انقلاب اسلامی تبدیل به موزه شد. برخی از عمارت‌ها به شکل کاخ‌موزه، همان‌طور که بود مانند کاخ ملت و کاخ سبز به نمایش گذاشته‌شده است و برخی دیگر با توجه به ویژگی بنا، تبدیل به موزه شدند. بیست بنا و کاخ کوچک و بزرگ از دوره‌های قاجاریه و پهلوی در مجموعه کاخ‌های سعدآباد وجود دارند که عبارت‌اند از: کاخ احمدشاهی، کاخ شهوند (کاخ‌موزه سبز)، کاخ سفید (کاخ‌موزه ملت)، کاخ اختصاصی (موزه تاریخ طبیعی پیشین در حال حاضر در اختیـار نهاد ریاســت جمهوری)، کاخ اسود (سیاه)، موزه هنرهای زیبا، کاخ شمس (موزه هنر و مردم)، کاخ اشرف (موزه ظروف سلطنتی)، کاخ غلامرضا (موزه سلاح‌های دربار)، کاخ ملکه مادر (ســــاختمان جمهوری)، کاخ احمدرضا (در اختیار نهاد ریاست جمهوری)، ساختمان عبدالرضا (در اختیار نهاد ریاست جمهوری)، کاخ بهمن پهلوی پسر غلامرضا، کاخ شهرام پسر اشرف (موزه نظامی)، کاخ فریده دیبا (موزه نگارستان)، کاخ قدیم ولیعهد رضا پهلوی (موزه استاد بهزاد)، کاخ جدید ولیعهد رضا پهلوی (موزه دفینه سابق و در اختیار نهاد ریاست جمهوری)، کاخ فرحناز و علیرضا فرزندان محمدرضا شاه (موزه میرعماد)، کاخ لیلا پهلوی (مرکز هدفمندی برنامه‌ریزی کودکان و نوجوانان) محل اسکان رضاشاه به همراه همسر چهارمش ملکه عصمت (موزه استاد فرشچیان)، کالسکه خانه و استراحتگاه سورچی‌ها متعلق به دوره قاجار (موزه برادران امیدوار)، ساختمان گارد جاویدان (موزه اسناد و آلبوم های سلطنتی)، آشپزخانه ویژه کاخ سفید (موزه آشپزخانه سلطنتی)، ساختمان تیمسار کسرایی (موزه آب) در نظامیه که رضاشاه بیشتر از آن برای ورود به سعدآباد استفاده می‌کرد. در زعفرانیه، در خیابان دربند که محمدرضا شاه بیشتر از این در وارد کاخ میشد، در میدان دربند، دو در جعفرآباد، در رودخانه، در کاخ سفید درب‌های مجموعه سعدآباد هستند. ساعت بازدید از موزه در نیمه یک سال از 9 تا 18:45 و در نیمه دو سال از 9 تا 17 است. همچنین ساعت کار باجه فروش بلیت‌ها در نیمه یک سال از 9 تا 17 و در نیمه دو سال از 9 تا 16 است.
نشانی: تهران، خیابان ولیعصر، خیابان شهید فلاحی (زعفرانیه)، انتهای خیابان شهید کمال طاهری
بازار و تکیه تجریش
بازار تجریش تهران بازاری سرپوشیده در میدان تجریش است که در کنار حرم امام زاده صالح قرار، یکی از بازارها و مراکز خرید سنتی و جاذبه‌های گردشگری تهران است که در شمال شهر و در منطقه شمیرانات قرارگرفته است. بازار تجریش تهران بین سیصد تا هفتصد متر طول دارد و با بیش از چهارصد باب مغازه و حجره یکی از مراکز خرید قدیمی و مهم منطقه به شمار می رود. در مورد تاریخچه و تاریخ ساخت این بازار گمانه زنی های زیادی وجود دارد. در برخی منابع آمده است که تاریخ ساخت بازار تجریش تهران به هفتاد سال پیش بر می‌گردد. با این حال کسبه قدیمی بازار معتقدند که بازار تجریش تهران قدمتی بسیار بیشتر و حدودا ۱۵۰ ساله دارد. البته برخی از سازه هایی که در این راستا وجود دارد قدمتی به مراتب بیشتر هم دارند. یکی از این مکان ها تکیه بزرگ تجریش است که گفته می‌شود از ۲۲۰ سال پیش و قبل از ساخت بازار تجریش تهران در این مکان وجود داشته است. تعزیه های تکیه تجریش آن قدر شهرت و قدمت دارد مراسم تعزیه خوانی در تکیه بزرگ تجریش به‌عنوان میراث معنوی به ثبت رسید. معماری تکیه تجریش از جمله نکات برجسته و قابل توجه در مورد این مکان است. تکیه تجریش یک فضای میانی دارد و ساختمانی دو طبقه آن را در بر گرفته است. در بخش غربی تکیه یک مغازه بزرگ وجود دارد که چندین دهنه دارد و ارتفاع آن هم بیشتر از سایر مغازه هاست و به آن شاه نشین گفته می شده است. همچنین، پنج باب مغازه در ضلع شمالی و چهار باب مغازه در ضلع جنوبی و شرقی ساخت شده است. طبقه بالای ساختمان در ایام محرم به محل برگزاری مراسم مذهبی تبدیل می‌شود، با این حال در سایر مواقع استفاده تجاری دارد. سقف تکیه بزرگ تجریش در قدیم توسط ستون های بزرگ چوبی نگه داشته می شد که امروزه ستون های فلزی جایگزین ستون های چوبی و قدیمی شده اند.
برج آزادی
برج آزادی که پیش از انقلاب 1357 ایران، به نام برج شهیاد شناخته میشد، اصلی‌ترین و یکی از نمادهای شهر تهران است و کم‌وبیش در همه جای جهان ایران را با این نماد می‌شناسند و در سال 1349به دست حسین امانت، معمار ایرانی طراحی و به دست مهندس محمد پور فتحی ساخته شد. عماری برج، آمیزه‌ای از معماری هخامنشی، معماری ساسانی و معماری اسلامی است. در محوطه زیرین برج، چندین تالار نمایش، نگارخانه، کتابخانه و موزه قرار دارد.
بازار تهران
بازاری سرپوشیده و بسیار قدیمی است. پیشینه بازار تهران به روزگار صفویان برمی‌گردد. نخستین بناهای بازار در زمان شاه‌طهماسب صفوی ساخته‌شده و به‌مرور زمان به شماره مغازه‌ها و سراهای بازار افزوده‌شده است. از زمان ناصرالدین‌شاه اما بازار با ساخت ورودی منحصربه‌فرد و با معماری مشخص، رنگ و بوی تازه‌ای گرفت و نقش ارزشمندتری در چگونگی اقتصادی و اجتماعی تهران بازی کرد. با گسترش بازارچه و راسته‌های گوناگون و همجواری تجار و علمای دینی مسجد بازار، فرهنگ و مذهب نیز وارد بازار شد. بازار بزرگ، بازار امیر، بازار عباس‌آباد، بازار زرگرها، بازار کفشگرها، حمام چال، مزینی، بازار زید، پاچنار، فراش‌باشی (نظام)، کبابی‌ها، باقر پور، بازار درودگرها، حضرتی، نوروز خان، بازار مسجد جامع، بازار بین‌الحرمین، چهارسوق، خیاط‌ها، احمدی (حاجی ابوالفضل)، غریبان، منوچهر خانی از گذرگاه‌های اصلی مسقف بازار تهران است. بازار تهران در میان خیابان‌های مولوی در جنوب، مصطفی خمینی در شرق، پانزده خرداد در شمال و خیام در غرب قرار دارد.
خانه حسین خداداد بنایی قدیمی و دو طبقه ست که کم‌وبیش هشتاد سال پیشینه دارد. پیشینه این باغ به دوره محمد شاه و ناصرالدین‌شاه برمی‌گردد. این خانه قبل از تبدیل شدن به موزه در مالکیت حسین خداداد بود و به علت اینکه در این موزه سیر تحول ساعت نمایش داده می‌شود، به نام تماشاگه (موزه) زمان شهره شده است. در حال حاضر نزدیک چهارصد اثر با موضوع «زمان» همچون انواع ساعت‌های نخستین، ساعت‌های لوکس قدیمی، ابزار ساخت و تعمیر ساعت و مواردی مربوط به سالنامه و مفهوم زمان در این موزه به نمایش گذاشته شده است. در محوطه این تماشاگه ساعت‌های نخستین مانند ساعت آفتابی، ساعت شنی، ساعت آبی و ساعت سوختی قرارگرفته‌اند. در درون ساختمان نیز ساعت‌های مکانیکی دیواری، رومیزی، جیبی و مچی قرارگرفته‌اند. همچنین بخشی از بنا به اسنادی درباره گاه‌شماری جلالی و پیشینه آن در ایران اختصاص یافته‌است. این خانه در ولی عصر ابتدای زعفرانیه (سرلشگر فلاحی) نبش چهارراه پرزین شماره دوازده قرار دارد.
عمارت کاظمی مربوط به روزگار قاجار است. تاریخچه این بنا به دوره میرزا سید کاظم، پسر میرزا هدایت الله تفرشی در دوره اولین پادشاهی محمدشاه قاجار برمی‌گردد. در زمان ناصرالدین‌شاه از میرزاهای ستورگاه شاهی بود؛ در روزگاری که ناصرالدین‌شاه رهسپار سفر خراسان شد او همراه اسطبل و لشکرگاه شاه بود، در میان راه به پایه مستوفی گری اسطبل ملقب گردید. کاظمی‌های تهران و تفرش منتصب به وی می‌باشند. از سید کاظم تفرشی، مسجد و مدرسه‌ای زیبا در خیابان ری، نبش کوچه‌باغ پسته بک به یادگار مانده است. این سازه در خیابان پانزده خرداد به سمت کوچه امامزاده یحیی درگذر کناری ابوالقاسم شیرازی قرار دارد.
دارُالفُنون نام بنیادی بود که در سال 1230ش (1851م) به ابتکار میرزا تقی خان امیرکبیر در زمان ناصرالدین‌شاه قاجار برای آموزش دانش‌ها و فنون جدید در تهران تأسیس شد. دارالفنون را می‌توان نخستین دانشگاه در تاریخ مدرن ایران دانست. در نوشته‌های ایرانی تا دیر زمانی همه دانشگاه‌های خارجی را دارالفنون می‌خواندند. شکست ایران در جنگ ایران و روس جرقه‌های نخستین ساخت مدرسه دارالفنون را زد. یکی از دلایل اصلی شکست ایران در این جنگ، آگاهی کم از دانش روزگار بود. به همین دلیل امیرکبیر در سال 1244 قمری که به روسیه سفرکرده بود، از مدرسه‌های نوین و بنیادهای علمی روسیه دیدن کرد و برآن شد مدارس علوم جدید را در تهران پایه‌گذاری کند. ناصرالدین‌شاه با راه‌اندازی دارالفنون موافقت کرد و میرزا رضا مهندس باشی، مهندسی مدرسه را بر دوش گرفت. دارالفنون در خیابان ناصری یا همان ناصرخسرو قرار دارد. درب ورودی در آغاز در خیابان الماسیه قرار داشت که بعداً به خیابان ناصرخسرو انتقال یافت. اگرچه امیرکبیر بنیان‌گذار مدرسه دارالفنون بود، ولی افتتاحیه مدرسه بدون حضور او و با حضور صدراعظم تازه آقاخان نوری برگزار شد.
خانه مقدم خانه و موزه مقدم بنایی تاریخی مربوط به اواخر دوره قاجار در تهران است که منزل مسکونی خاندان احتساب‌الملک و مقدم‌ها بود و اکنون دیرینکده اشیای تاریخی است. موزه و خانه مقدم در آغاز، عمارتی بزرگ و مجلل و محل سکونت خاندان محمدتقی خان احتساب‌الملک از صاحب‌منصبان نامدار دربار قاجاریان و رئیس اداره احتسابیه تهران و وزیر مختار ایران در برن سوئیس، بوده که بعدها در اختیار فرزندش، محسن مقدم، استاد باستان‌شناسی دانشگاه تهران قرار می‌گیرد. از ویژگی‌های بارز این دیرینکده همگون بودن نسبی فضای معماری با آثار تاریخی موجود در آن است. فضایی که با گستره‌ای برابر با 2 هزار و 717 مترمربع شامل سه حیاط بیرونی، اندرونی و سرایداری است. خانه مقدم از زیباترین خانه‌های تهران در خیابان امام خمینی (سپه)، بین خیابان‌های ولیعصر و شیخ هادی، کنار بانک ملت، شماره 249 قرار دارد.
عمارت مسعودیه
عمارت مسعودیه یک ساختمان تاریخی مربوط به روزگار قاجار است که در تهران، میدان بهارستان قرار دارد. باغ نگارستان در سال 1222 ق ساخته شد و سر در باغ یک بنای اصلی که در مرکز باغ قرار داشت متصل میشد. در جنوب جلوخان باغ نگارستان، باغ نظامیه ساخته شد. این باغ در ۱۲۹۰ ق توسط ظل‌السلطان خریداری شد و سپس باغ مسعودیه و بنایش به آن افزون شد. عمارت مسعودیه، این ارزشمندترین ساختمان ظل‌السلطان در محله دولت تهران در سمت غربی عمارت نظامیه، در زمینی با گستره نزدیک چهار هزار متر مربع و به معماری و سرکارگری رضا قلی‌خان (سراج الملک) در سال 1295ق بنیاد نهاده شد. بر پایه مستندات باقی‌مانده، این باغ دارای دو بخش بیرونی و اندرونی میشد که در حال حاضر چیزی از بخش اندرونی آن باقی نمانده است. قسمت بیرونی مجموعه فعلی، باغ عمارت مسعودیه را تشکیل می‌دهد. در این باغ در حال حاضر هفت ساختمان وجود دارد که به‌وسیله میان سراهایی به یکدیگر هم‌بند شده‌اند. عمارت دیوان‌خانه، عمارت سفره‌خانه و حوضخانه (وجه‌تسمیه آن بر حسب قرینه‌ای است که در کاخ گلستان و در همسایگی تالار سلام کاخ موزه و تالار آیینه است)، عمارت و حیاط سید جوادی، عمارت حیاط مشیری، عمارت و حیاط خلوت، عمارت سردر پیاده‌رو، عمارت سر در کالسکه‌رو، باغ دیوان‌خانه و بناهای دوره پهلوی. عمارت مسعودیه در میدان بهارستان، ضلع جنوب غربی، خیابان اکباتان واقع‌شده است.
خانه قوام الدوله که از آن بانام خانه وثوق هم شناخته می‌شود، یکی از عمارت های تاریخی و زیبا در دل تهران است که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. این سازه در سال 1253 ق یا 1211 ش در زمان محمدشاه قاجار برای یکی از صاحب منصبان روزگار قاجاریان به نام میرزا محمد قوام الدوله آشتیانی ساخته شد. آراستگی و تقارن موجود در خانه است که پوشیده شده از آجر و چوب است، همچنین هنگام تماشای بنا، دو بادگیر قرینه در بالای بام خانه از ویژگی‌های جذاب این سرای قدیمی است. خانه قوام الدوله در خیابان سرچشمه، خیابان امیر کبیر، کوچه میرزا محمود وزیر (علیرضا جاویدی)، شماره ۱۰۷ واقع‌شده است.
باغ و عمارت عین الدوله این سازه مربوط به اواخر روزگار قاجار و اوایل پهلوی یک است و معماری آن‌هم به شیوِه معماری روزگار قاجار انجام‌شده است. این باغ،عمارت، محل اقامت ییلاقی «عین‌الدوله» وزیر سه دورۀ حساس تاریخی در روزگار قاجار بوده است و کم‌وبیش هم‌زمان با تغییر حکومت از قاجار به پهلوی به محل سکونت همیشگی خانواده هروی «بصیر الدوله» تبدیل شد. این مکان، در زمان احداث (میان‌سال‌های ۱۳۳۰ تا ۱۳۱۰ هـ. ق) دربرگیرنده یک ساختمان تشریفاتی، استخری بزرگ و باغ‌های بسیاری در گوشه و کنار بود. در سال 1376 ش در حالی که از سال‌ها پیش ویران و متروک‌شده بود، شناسایی شد و در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. در حال حاضر نگارخانه برگ در عمارت عین الدوله برپا است. بازدید از فضای بیرونی عمارت همه‌روزه به‌جز جمعه‌ها و روزهای تعطیل از ساعت هشت صبح تا چهار بعدازظهر امکان‌پذیر است. این بنا در خیابان پاسداران، خیابان شهید کاظم موسوی، میدان هروی، خیابان شهید وفامنش، خیابان شهید جمالی، شماره ۱۷ قرار دارد.
عمارت باغ فردوس
باغ فردوس یکی از خانه‌های ارزشمند و تاریخی در بخش شمیرانات تهران و دریکی از محله‌های قدیمی بخشی به همین نام قرار دارد که از هنگام دودمان قاجار تا به امروز به‌جامانده است و از سال 1381 به‌عنوان موزه سینما مورد بهره‌برداری قرار گرفت. گستره باغ بیست هزار متر مربع و عمارت آن در سه طبقه و زیرزمین با زیربنای هزار متر مربع بنانهاده شده است. شیب زمین آن از شمال غربی به جنوب شرقی است و تندی این شیب به‌اندازه‌ای است که کف طبقه یک ساختمان با بخش جنوبی باغ و سقف آن با قسمت شمالی باغ هم سطح است. عمارت باغ فردوس پر است از گچ‌بری‌های زیبا. ستون‌هایی گرد و قطور که دورتادورش با گچ‌بری‌هایی هنرمندانه منقوش شده است. باغ فردوس در خیابان ولیعصر بالاتر از پارک‌وی پس از سه‌راه قرار دارد.
خانه نصیر الدوله (اتاق آیینه‌خانه)، خانه میرزا عبدالوهاب خان شیرازی آصف الدوله (نصیر الدوله) از دولتمردان و وزیران دوره قاجار است. میرزا عبدالوهاب خان شیرازی آصف الدوله (نصیر الدوله) نائب الوزیر امور خارجه؛ والی ارومیه، گیلان، خراسان و … ناصرالدین‌شاه بود. نشانی خانه نصیر الدوله (اتاق آیینه‌خانه): خیابان امیرکبیر، خیابان شهید علیرضا جاویدی (میرزا محمود وزیر پیشین)، کوچه شهید هداوند (نصیر الدوله پیشین)، کوچه مرآت، شماره ۲۰
حمام نواب از دسته یادگارهای روزگار قاجاریان شهر تهران است و در خیابان پانزده خرداد شرقی کوچه بیک دامغانی (بازارچه نواب پیشین) قرار دارد. در نخستین نقشه‌های تهیه‌شده تهران به نام گذر حمام نواب ذکرشده است. این بنا توسط زنانی به نام‌های سارا سلطان خاتون و سارا حاجر خاتون که دختران فردی به نام نواب بوده‌اند ساخته‌شده است. حمام نواب برای جلوگیری از اتلاف گرما و امکان به‌کارگیری آب قنوات و چشمه‌ها به برای استحمام، پایین‌تر از سطح زمین‌ساخته‌شده است. مصالح به‌کاررفته در ساخت این سازه شامل آجر، آهک، ساروج، سنگ و کاشی است. در این بنا پس از بازسازی، از سیمان نیز برای نگهداری آن استفاده‌شده است. حمام نواب در سال ۱۳۹۰ تغییر کاربری داد و به کوشش شهرداری منطقه دوازده و اتحادیه صنایع‌دستی کشور و سازمان میراث فرهنگی صنایع‌دستی و گردشگری استان تهران به مرکز صنایع‌دستی شهر تهران تبدیل شد. حمام نواب در سال1385توسط سازمان میراث فرهنگی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
خانه موزه مدرس عمارت تاریخی است که در چهارراه سرچشمه، گذر میرزا محمود وزیر (کوچه شهید جاویدی)، کوچه نصیر الدوله (مدرس) جای دارد و افزون بر ارزش‌های معماری، از تاریخچه سیاسی ـ اجتماعی ویژه‌ای برخوردار است. خانه موزه مدرس به شیوه خانه‌های قاجاری ساخته‌شده است و کامل‌ترین معماری را در بین سازه‌های هم‌شکل خود دارد. البته بخش‌هایی از معماری دوره پهلوی نیز به آن اضافه‌شده است. خانه مدرس دارای اندرونی، بیرونی، حیاط و مطبخ خانه است. دورتادور حیاط زیبای این خانه گلدان‌های زیبایی چیده شده‌اند. اشیائی که از آن روزگار بازمانده، در این خانه موزه نگهداری می‌شوند و بازدید از آنها برای همگان آزاد است. نشانی: خیابان امیر کبیر شرقی(امین حضور)، کوچه شهید جاویدی(میرزا محمود وزیری)، بن‌بست مدرس(کوچه نصیر الدوله)
میدان حسن‌آباد یکی از قدیمی‌ترین میدان‌های تهران است. سال‌ها پیش در این منطقه باغ بزرگی وجود داشت که بخشی از املاک میرزا یوسف آشتیانی بود. پسر میرزا، حسن نام داشت و چندی بعد املاک پدر به نام او یعنی حسن‌آباد نام گرفت. بعدها این باغ و زمین و خانه‌ها به‌صورت تکه‌تکه فروخته شد و سرانجام از حسن‌آباد تنها دو چهارراه به‌جامانده ماند. ساختمان‌های پیرامون میدان حسن‌آباد به‌صورت متقارن با وارسی معمار برجسته‌ی ارمنی ساخته‌شده و شیوه رنسانس دارند. چهار ساختمان قرینه و مدور در چهار سوی میدان، با گنبدهای هم‌اندازه که در شب با نورپردازی‌های زیبا بسیار باشکوه هستند. در آغاز دهه‌ی پنجاه در گوشه‌ی جنوب شرقی میدان، ساختمان بانک ملی ساخته می‌شود و باعث از بین رفتن قرینگی میدان می‌شود. نخستین ایستگاه آتش‌نشانی تهران در میدان حسن‌آباد راه‌اندازی شد. میدان حسن‌آباد در تقاطع خیابان‌های امام خمینی یا حافظ و همچنین خیابان وحدت اسلامی قرار دارد. در زمان‌های گذشته میدان حسن‌آباد را بانام‌های میدان ملک المتکلمین، میدان هشت گنبد و میدان 31 شهریور می‌شناختند که در دوره معاصر نام این میدان همچنان حسن‌آباد است. میدان حسن‌آباد تهران دارای یک معماری اروپایی است که در گرداگرد آن چهار ساختمان وجود دارد. مشابه میدان حسن‌آباد در تهران که لقب اروپایی‌ترین میدان تهران را دارد، در شهر اصفهان هم وجود دارد. روبروی ایستگاه آتش‌نشانی در میدان حسن‌آباد تهران یک تندیس از شیر سنگی به نام «برد شیر» وجود دارد که اهدایی از قوم بختیار شهرکرد پس از پیشامد پلاسکو است
خانه حضرت امام خمینی (ره) در تهران خیابان شهید باهنر، محله جماران قرار دارد این خانه که از دسته آثار معماری دوران معاصر به‌حساب می‌آید، محل زندگی بنیان‌گذار انقلاب اسلامی بوده است. خانه امام خمینی (ره) و همچنین سرای دیگری که در شرق منزل امام است از حدود سال ۱۳۵۰ متعلق به بانو صدیقه هاشمی علیا بوده و بعد به مالکیت حاج سید احمد مصطفوی و سپس برای اسکان حضرت امام خمینی (ره) به مالکیت حاج سید احمد خمینی درآمده است. در همسایگی خانه امام (ره)، حسینیه جماران قرار دارد که از راه یک درب، از حیاط این خانه به ایوان حسینیه ارتباط پیدا می‌کند. این خانه، دارای یک طبقه مسکونی و همچنین یک طبقه زیرزمین است. در طبقه همکف دو اتاق و یک راهرو باریک و سرویس‌های بهداشتی و آشپزخانه قرار دارد. خانه امام (ره) همچنین دارای یک ایوان از سمت جنوب است که این ایوان جایگاه نیایش و راز و نیاز شبانه امام (ره) بوده است. این خانه محل دیدار مسئولان با امام (ره) و نیز محل تصمیم‌گیری‌ها بوده است. خانه حضرت امام خمینی (ره) به درخواست دفتر نشر آثار امام (ره) در سال 1378 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. نشانی نیاوران پشت حسینیه جماران بازدید به‌جز تعطیلات ساعت ۸تا ۱۹ است.
خانه امین السلطان از آن، صدراعظم دوره ناصرالدین‌شاه، «خانه و باغ اتحادیه» یا «خانه امین‌السلطان» عمارتی مربوط به روزگار قاجار است که در مرکز تهران جای گرفته است. خانه، باغ اتحادیه به‌عنوان تنها بازمانده از خیابان لاله‌زار قدیم و یکی از باارزش‌ترین معماری‌های دوره قاجار شناخته می‌شود. گستره این خانه باغ در زمان قاجار بیشتر بوده و ساختمان‌های آن آرام‌آرام ویران‌شده است. این باغ در روزگار صدراعظمی میرزا احمد خان اتابک میزبان دیدارهای سرنوشت سازی بوده است. بسیاری از شخصیتهای انقلابی و سیاسی دوران مشروطه این خانه را پناهگاه خود می‌دانستند. ناصرالدین‌شاه قاجار نیز به این خانه رفت‌وآمد کرده و دیدارهای حساسی در این بنا داشته است
خانه فخرالملوک یک بنای قاجاری که بیشتر از صدوبیست سال پیشینه دارد و صاحب آن میرزا محمود وزیر بود. میرزا محمود، اواخر دوره ناصرالدین‌شاه به وزیری گماشته شد و در روزگار مظفرالدین شاه و محمدشاه قاجار، وزیر ابنیه و علوم بود. این خانه مدت‌ها متروک بود و بعدتر خریداری و تبدیل به سفره‌خانه سنتی شد این سازه در سال 1388 در فهرست آثار ملی ثبت شد. این ساختمان دارای شاه‌نشینی پرنقش‌ونگار، آیینه‌کاری، سراچه گوشواره‌ای و سرداب است. نشانی میدان بهارستان، خیابان مصطفی خمینی، پایین‌تر از چهارراه سرچشمه، کوچه نصراللهی، کوچه جاویدی، شماره ۱۱۴ رستوران نان‌ونمک
کاخ مستوفی مربوط به دوره قاجار است و در تهران، خیابان سئول، میدان پیروزان، خیابان شهید مسعود صابری واقع‌شده و این اثر خرداد 1381 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این باغ که گستره‌ای نزدیک به سه هزار هکتار دارد، خانه میرزا حسن خان مستوفی‌الممالک، فرزند میرزا یوسف‌خان مستوفی‌الممالک، بوده است. گونه‌های درختان میوه و تزئینی آن عمری ۱۵۰ تا ۲۰۰ساله دارند. نشانی خیابان سئول میدان پیروزان خیابان شهید مسعود صابری در تملک اداره پست است.
خانه سلطان بیگم شجاعی بنای عمارت «سلطان بیگم» که اکنون «خانه موزه بازار» نامیده می‌شود، متعلق به پایان دوره قاجار است و در سال هزار و سیصد و دوازده خورشیدی به دست بانو سلطان بیگم شجاعی به فرزندشان تقی شجاعی واگذارشده است که ایشان هم سپس در سال 1326 آن را به آقای نیر نما فروخته‌شده است. خانواده «نیرنما» دگرگونی‌هایی را در ملک به وجود آورده‌اند، ولی تالار آینه و حوضخانه را به دلیل وجود آثار تاریخی بدون کوچک‌ترین تغییری حفظ نموده‌اند. بادگیرهای این ساختمان در بالای تالار آیینه، در مرکز ساختمان غربی قرارگرفته است. آیینه‌کاری‌های زیبا به اشکال قطار بندی و مقرنس به همراه نگارگری‌های گیاهی و طرح‌های الهام گرفته‌شده از نگارگری اروپایی بر روی گچ و آیینه، نقاشی‌های پشت شیشه، همچنین پوشش سقف به روش قاب‌بندی‌های چوبی نقاشی شده و درهای چوبی منقش به طرح‌های گیاهی که نشانگر هنر و پسند معمار و هنر آن زمان بوده در این بخش (تالار آیینه) به چشم می‌خورد. ولی قسمت چشمگیر این خانه، کتابخانه موزه بازار است که با دارا بودن بیش از شش هزار جلد کتاب با زمینه‌های گوناگون و با تأکید بر کتب تهران قدیم، معماری، گردشگری و... به دلیل همجواری با تار آیینه به گواه سازمان بین‌المللی انجمن‌ها و مؤسسات کتابداری (IFLA) در فهرست هزار و یک کتابخانه دیدنی جهان قرار دارد. نشانی خیابان امام خمینی ابتدای خیابان امیرکبیر خیابان ناظم‌الاطبا جنوبی کوچه دشتی کوچه کمالی خانه فرهنگ بازار
خانه امیر بهادر این خانه از مجموعه خانه‌های باارزش دوره قاجاریه و در اصل از آن حسین پاشا زاده معروف به امیر بهادر، وزیر دربار و وزیر جنگ مظفرالدین شاه قاجار بوده و گستره آن در نزدیک سه هزار متر مربع است. بازدید از عمارت امیر بهادر هرروز از ساعت ۹ تا ۱۴ است. نشانی ولیعصر نرسیده به میدان منیریه خیابان بشیری شماره هفتادویک انجمن آثار و مفاخر فرهنگی،خانه حسین پاشا زاده شناخته‌شده به امیر بهادر
مجلس شورای ملی قدیم نخستین جلسه دوره یک مجلس شورای ملی در 18 شعبان 1324 (برابر با 14مهر 1282 و برابر با 7 اکتبر 1906) در کاخ گلستان و در حضور مظفرالدین شاه قاجار گشایش یافت و پس‌ازآن خانه‌ای واقع در میدان بهارستان (کنار مسجد و مدرسه سپهسالار) به برپایی نشست‌های مجلس شورای ملی اختصاص یافت. این خانه به دست میرزا مهدی خان شقاقی برای میرزا حسین خان سپهسالار مشیرالدوله (صدراعظم سرشناس دوره ناصری) بناشده بود که پس از مرگ مشیرالدوله تا پیش از آغاز به کار مجلس غلامعلی خان ملیجک و همسرش اختر الدوله (دختر ناصرالدین‌شاه) در آن می‌زیستند. نشانی: میدان بهارستان کاخ بهارستان بازدید رایگان بین یک تا دو ساعت
مدرسه سپهسالار یا مدرسه عالی سپهسالار یا مدرسه ناصری یا مدرسه عالی شهید مطهری یا دانشگاه شهید مطهری مدرسه بزرگی با بنای ارزنده از سده سیزده هجری قمری در تهران است. ساختمان سازه‌ی ارجمند مدرسه در روزگار ناصرالدین‌شاه قاجار در 1296 ق.1257 ش به دست وزیر خارجه و جنگ وقت میرزا حسین خان سپهسالار (که پیش‌تر پیشینه صدارت عظما نیز داشته) آغاز شد و پس از مرگ وی برادرش میرزا یحیی خان مشیرالدوله ساختمان آن را به اتمام رسانید. مدرسه سپهسالار در جنوب کاخ بهارستان در ضلع شرقی میدان بهارستان ساخته شد و تمامی این سازه‌های تاریخی در بخشی از زمین‌های باغ سردار ساخته‌شده است. باغ سردار در زمان فتحعلی شاه به دست محمدحسن خان سردار ایروانی برپاشده است. پس از درگذشت سردار حسن خان باغ را قطعه‌قطعه کردند و فروختند. بخشی از زمین‌های باغ را حاج علی خان حاجب‌الدوله (اعتمادالسلطنه یک) خرید و بعدها چون نیاز به پول داشت پنج دانگ و نیم از زمین‌ها را نزد پاشاخان امین‌الملک از پیشخدمت‌های خاصه ناصرالدین‌شاه گروه گذاشت. حاجب‌الدوله چون نتوانست پول دریافتی را در زمان مناسب پرداخت کند میرزا حسین‌خان سپهسالار آن پول را پرداخت و به‌جای پنج دانگ و نیم تمام شش‌دانگ زمین را به چنگ آورد. سپهسالار صدراعظم وقت که مردی توانگر بود و فرزندی نداشت نگران بود پس از مرگ زمین‌ها و دارایی‌اش را ناصرالدین‌شاه تصاحب کند برای همین در کنار ساختن کاخ بهارستان برای خود در جنوب آن نیز مسجد و مدرسه سپهسالار را بنا کرد. درباره ساخت مدرسه نوشته‌اند: شادروان حاجی میرزا حسین‌خان مشیرالدوله سپهسالار اعظم فرزند میرزا نبی‌خان امیر دیوان، مدرسه و مسجد نامی به سپهسالار را در 1296ق آغاز به بنا نمود. در شوال 1297 وقف‌نامه را سیاهه کرده و در سرای شخصی ایشان در پیشگاه شادروان حاج آقا محمد نجم‌آبادی اجرای صیغه شده و در 1299 پس از درگذشت مرحوم سپهسالار وقف‌نامه مسجل و به امضای علمای محضر یادشده و دیگران رسیده که مدلول وقف‌نامه هم نشانگر است. در 1297 که مرحوم سپهسالار از کارهای لشکری و کشوری و وزارت خارجه برکنار گردید و به حکومت قزوین مأمور شده در این زمان هم در کار ساختمان مدرسه بوده و در آغاز 1298 دوباره به تهران آمده و سازه‌ی آغازین و برخی از بخش‌های مدرسه را بالابرده که مأمور خراسان و والی آنجا و نایب‌التولیه گردیده در 21 ذی‌حجه 1298در سن پنجاه‌وهفت‌سالگی در خراسان درگذشت. پس از درگذشت سپهسالار مرحوم یحیی خان مشیرالدوله برادر بزرگتر او باپشتکار ویژه دولت وقت در امر به فرجام رساندن بنا مبادرت کرده بخش‌های بزرگ آن را تا ۱۳۰۲ و مانده را تا هنگام درگذشت خود در ۱۳۰۹ انجام می‌دهد. زمین و خانه‌های بسیاری بر مدرسه وقف‌شده است و تولیت آن در چارچوب وقف‌نامه با پادشاه عصر است. مدرسه سپهسالار دربردارنده مسجد سپهسالار، مکتب‌خانه و کتابخانه است. کتابخانه آن به دلیل داشتن نسخ خطی بی‌نظیر ارزش ویژه‌ای دارد. این بنا زمانی محل دانشکده معقول و منقول، مؤسسه وعظ و خطابه و فرهنگستان ایران بود. ورودی اصلی مدرسه در خیابان بهارستان واقع‌شده است. مجموعه این سازه‌ی باشکوه (مدرسه و مسجد) مشتمل است بر جلوخان، سردر، دهلیز، حجره‌های دوطبقه، چهار ایوان، گنبد پرشکوه و شبستان (چهل‌ستون)، هشت گلدسته، گلدسته کاشی‌کاری و گنجینه کتابخانه. شاهکاری از معماری و کاشی‌کاری مشهور به هفت کاسه (طاق معلق) در آن به یادگار مانده است و از لحاظ کاشی‌های مصور خشتی رنگارنگ و نیز سنگ‌تراشی ستون‌های یکپارچه و سنگ‌های ازاره به این بنا برجستگی ویژه‌ای داده است. در سال 1358 و پس از شهادت استاد مرتضی مطهری نام آن به مدرسه عالی شهید مطهری تغییر یافت و اداره آن از سوی امام خمینی (ره) به آیت‌الله محمد امامی کاشانی سپرده شد. در24 فروردین 1389 شورای عالی انقلاب فرهنگی، نام مدرسه عالی را به دانشگاه تغییر داد. این دگرگونی با مخالفت بسیاری از دانش‌آموختگان مدرسه عالی شهید مطهری روبرو شد.
خانه معتمدالسطنه منسوب به عبدالله وثوق (معتمدالسلطنه) است. عبدالله وثوق فرزند ابراهیم خان معتمدالسلطنه و برادر صلبی وثوق‌الدوله و قوام‌السلطنه است، وی چندگاهی معاون وزیر مالیه بوده و در دوره چهار تا شش نماینده مجلس بوده است. خانه معتمدالسلطنه در سال ۱۳۸۰ پس از انجام تعمیرات و بازسازی به‌عنوان خانه محله سرچشمه با ساختمان اداری و کلاس‌های آموزشی جهت انجام کار های فرهنگی گشایش یافت و با کتابخانه‌ای به گنجایش پنج هزار جلد کتاب پذیرای مردم محل است. نشانی چهارراه سرچشمه خیابان مصطفی خمینی کوچه قوام حضور شماره ۲۴.
دبیرستان البرز (پیش‌تر: کالج آمریکایی‌ها، کالج البرز)، یکی از مراکز آموزشی سرشناس و قدیمی شهر تهران است. این دبیرستان که از نخستین نمادهای آموزشی در ایران است در شمال غربی چهارراه کالج، کوچه البرز قرار دارد. دبیرستان البرز پس از دارالفنون به‌عنوان یکی از نهادهای آموزشی پرافتخار مطرح است. این دبیرستان به خاطر نمای رشته‌کوه البرز البرز نام‌گرفته است. در سال ۱۲۵2ش مدرسه ابتدایی آمریکایی‌ها در تهران تأسیس شد و در سال 1278 ش هم‌زمان با مدیریت دکتر جردن به دبیرستان تبدیل گشت. این دبیرستان در سال ۱۳۰۱ به جایگاه کنونی خود در چهارراه کالج انتقال یافت و در آن زمان کالج آمریکایی‌ها یا کالج البرز نامیده میشد. در سال ۱۳۱۹ به‌فرمان کابینه وقت، ایرانیان مدیریت این کالج را بر عهده گرفتند و نام آن به دبیرستان البرز تغییر یافت. گستره کل دبیرستان که بخشی از آن به دانشگاه صنعتی امیرکبیر اختصاص‌یافته 45 هزار متر مربع است این دبیرستان 11 هزار مترمربع زیربنا و 10 هزار متر مربع فضای سبز دارد. بنای اصلی این دبیرستان از نخستین آثار نیکلای مارکف، معمار تفلیسی است که آثار ماندگار فراوانی در ایران دارد. ساختمان مرکزی البرز (که اکنون به نام شهید سپهبد قاسم سلیمانی نام‌گذاری شده است) و ساختمان علوم این دبیرستان جزو آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌اند. دبیرستان البرز به دلیل پیشینه تاریخی و سوابق درخشان علمی، آموزشی و فرهنگی در ۱۶ اسفند 1385 توسط شورای عالی آموزش‌وپرورش جزو مدارس ماندگار ایران شناخته شد. اکنون این دبیرستان از راه آزمون ورودی دانش‌آموزان مستعد را پذیرش می‌کند. برخی دانش‌آموختگان نامدار: داریوش آشوری نویسنده و مترجم معاصر محمدعلی اسلامی ندوشن شاعر، منتقد، مترجم و پژوهشگر برجسته ایرانی، حسن اکبر زاده ریاضیدان و پژوهشگر برجسته ایرانی، حسین امانت طراح و معمار ایرانی و طراح برج آزادی عبدالله انوار مترجم ایرانی و از پیش کسوتان هم روزگار نسخه‌شناسی در ایران، مهدی بهادری نژاد استاد مهندسی مکانیک دانشگاه صنعتی شریف برگزیده همایش چهره ماندگارو معاون پژوهشی فرهنگستان علوم دارنده نشان درجه‌یک دانش، فیروز پرتوی نخستین رئیس دانشکده فیزیک دانشگاه صنعتی شریف، علی جوان فیزیکدان ایرانی و مخترع لیزر گازی، مصطفی چمران دانش‌آموخته دانشگاه برکلی کالیفرنیا و وزیر دفاع پیشین ایران، صادق چوبک نویسنده ایرانی و از پیشگامان داستان‌نویسی مدرن ایران سلیمان حییم فرهنگ‌نویس، مترجم، نویسنده و شاعر ایرانی، ملقب به «پدر فرهنگ نویسی دوزبانه ایران». همایون خرم نوازنده نامدار ویولن، خُنیاگر و آهنگساز ایرانی. هاراطون داویدیان از بنیان‌گذاران روان‌پزشکی در ایران. یاسر رودی فیزیکدان و برنده جایزه اریک کندل اروپا در سال ۲۰۱۵ و جزو دَه دانشمند برتر مجله ساینس نیوز ادوارد. زهرابیان معمار و طراح ایرانی و طراح نشان هواپیمایی ملی ایران (هما). منوچهر ستوده ایران‌شناس، جغرافیدان و پژوهشگر ایرانی. سعید سهراب پور رئیس دانشگاه صنعتی شریف از سال 1378 تا 1389 قائم مقام بنیاد ملی نخبگان، عضو پیوسته فرهنگستان علوم و چهره ماندگار. مهدی ضرغامی پنجمین رئیس دانشگاه صنعتی شریف بهزاد عبدی، آهنگساز ایرانی. عادل فردوسی پور گزارشگر فوتبال ایرا ن. داریوش فرهود پدرعلم ژنتیک ایران. محمدعلی همایون کاتوزیان اقتصاددان، تاریخ‌نگار، کاوشگر علوم سیاسی و منتقد ادبی. لطفی زاده بنیان‌گذار منطق فازی و استاد دانشگاه برکلی. بهرام مبشر، مدیر ارشد ناسا و پژوهشگر تلسکوپ هابل حسین محجوبی نگارگر صاحب‌نام معاصر ایران و از چهره‌های بین‌المللی هنر نگارگری جمشید مشایخی بازیگر صاحب سبک سینما و تلویزیون ایران و چهره ماندگار در سینما طهماسب مظاهری وزیر امور اقتصادی و دارایی کابینه سید محمد خاتمی و رئیس پیشین بانک مرکزی. مصطفی میر سلیم وزیر پیشین ارشاد و عضو هیئت علمی دانشگاه امیرکبیر و نامزد دوازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری. فرزاد ناظم کارآفرین ایرانی آمریکایی و مدیر فنی شرکت یاهو. کامران وفا فیزیکدان و استاد ایرانی آمریکایی فیزیک در دانشگاه هاروارد افشین یداللهی ترانه‌سرا و پزشک متخصص اعصاب و روان. روزبه معین نویسنده هم روزگار.
کاخ مرمر کاخ مرمر در روزگار پهلوی و در سال ۱۳۱۶ ساخته شد. گنبد این کاخ، به‌سان به گنبد مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان ساخته‌شده. استادان و هنرمندان نامداری در ساخت این کاخ همکاری داشته‌اند. استاد خاتم، استاد بهزاد، استاد احمدی و استاد لرزاده کاشی‌کاری از هنرمندان برجسته‌ای بودند که در ساخت کاخ مرمر نقش داشته‌اند. در زیر کاخ مرمر، ساختمانی پنج طبقه قرارگرفته که در حال حاضر به‌عنوان موزه قرآن استفاده می‌شود. این کاخ در زمینی به گستره سی‌وپنج هزار و چهارصد و شصت‌ودو مترمربع با زیربنای دو هزار و هشتصد و هفتاد مترمربع ساخته‌شده. کاخ مرمر کاخی بسیار زیبا با نمایی پوشیده از مرمرهای سبزرنگ است. معماری این کاخ آمیخته از معماری ایرانی و غربی است و کاشی‌کاری‌های بسیار زیبایی دارد. از برجسته‌ترین بخش‌های کاخ‌موزه مرمر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: موزه ملی قرآن، کاشی‌کاری گنبد، کتابخانه قرآنی. کاخ مرمر بین خیابان امام خمینی و خیابان ولیعصر، در مرکز پایتخت قرار دارد.
خانه حسن پیرنیا در میانه سده نوزده میلادی بناشده است. این عمارت به شماره هزار و هشتصد و نودونه به‌عنوان اثر ملی در سازمان میراث فرهنگی به ثبت رسیده است. حسن پیرنیا ملقب به مشیرالدوله آثاری چون نخستین کتاب تاریخ ایران باستان، نخستین قانون مدون حقوق بین‌المللی به زبان فارسی و از همه باارزش‌تر فرمان مشروطیت را در این خانه نوشته است. عمارت خانه مشیرالدوله پیرنیا با یک شیوه آمیزه‌ای دلپذیر از معمارى ایرانى و فرنگى در دو طبقه و یک زیرزمین ساخته‌شده است، زیرزمین نزدیک به یک متر و بیست سانتی متر از سطح زمین پایین‌تر است. در آنجا، سفره‌خانه، چایخانه، کتابخانه قدیمى شادروان مشیرالدوله، سراچه نشیمن مرحوم داود پیرنیا، چند اتاق استراحت و انبار بزرگ وسایل خانه قرار داشت. بخشی از زیرزمین خانه مشیرالدوله پیرنیا به نام چایخانه (شربت خانه، شراب‌خانه) آراسته به کاشی‌های خشتی بزرگی نگاشته به شخصیتهای افسانه‌ای و تاریخی است که تنها بخش کاشی‌کاری شده ساختمان همین بخش است. زیرزمین خانه مشیرالدوله پیرنیا جهت فصول گرم سال است و در خانه مشیرالدوله پیرنیا بالابر و یا بالابری تعبیه‌شده تا از زیرزمین و آشپزخانه، خوراک‌ها و … به طبقات برسانند. نشانی خیابان منوچهری بین لاله زار و فردوسی کوچه پیرنیا.
عمارت دبیرالملک از آن میرزا محمد حسین‌خان فراهانی ملقب به دبیرالملک بوده است. او در زمان وزیری امیرکبیر، منشی‌گری او را به‌ویژه در رویدادهای سیاست خارجی بردوش داشت. چندی هم وزیر داخله و استاندار اراک بود. او همچنین چند گاهی تولیت آستان قدس رضوی را برعهده داشت. گفته‌شده است او به خاطر نگارش رساله‌ای انتقادی درباره شیوه اداره کشور و شخص شاه، دیرزمانی مورد بدگویی و بی‌مهری ناصرالدین‌شاه قرار می‌گیرد. دبیرالملک همچنین از ترقی‌خواهان دوره قاجار و دوستداران میرزا تقی‌خان امیرکبیر بود. نوع تزیینات ساختمان و وجود درو پنجره‌های فراوان نیز درواقع از ویژگی‌های همین شیوِه معماری ترکیبی است. حوض مستطیلی شکل و چیره بودن رنگ زرد و نارنجی که همگی از ویژگی‌های آشکار معماری دوره قاجارند، در این ساختمان به چشم می‌خورند. خانه کوچه دبیرالملک تهران، خیابان امیرکبیر، کوچه فخرالملک، شماره هفده جا گرفته است.
آرامگاه شاهزاده گرجی واقع در پهنه گورستان روس و یونان (محله دولاب و سلیمانیه) در ناحیه چهار منطقه چهارده از دسته سازه‌های زیبا و منحصربه‌فرد اواخر روزگار قاجار است... این ساختمان تاریخی دارای سردر ورودی برج ناقوس و سرداب محراب از آنِ به یکی از شاهزادگان گرجی به نام «مینا دورا خوشطاریا» دختر اگناتی از درباریان روس و همسر یکی از سرمایه‌داران سرشناس گرجی است که در روزگار قاجاریان در آذربایجان، گرجستان و شمال ایران فعالیت می‌کرده است. آرامگاه این شاهزاده خانم به سال هزار و سیصد هجری خورشیدی پس از درگذشت وی در سن چهل‌ودوسالگی به شیوِه کلیساهای رومانسک در گورستان روس و یونان در مجموعه گورستان ارامنه بر مزار وی ساخته شد. این بنا دارای تزئینات سنگی زیبایی است که با ابعاد و اندازه‌های ناهمسان و به‌گونه‌ای کاملاً استادانه بریده و پس از آماده شدن به ایران حمل شده و روی بنا در کنار هم گذاشته‌شده‌اند. این سنگ مزارها با پیشینه صد و پنجاه سال و نگاره‌های برجسته بازمانده‌های باارزش فرهنگی قوم ارامنه در ایران به شمار آورده می‌شود. این اثر به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. آرامگاه شاهزاده گرجی در تهران، خیابان پاسدار گمنام، خیابان ده فروردین، بزرگراه محلاتی واقع‌شده است.
آسیاب آبی یوسف‌آباد یا آسیاب کوچک یوسف‌آباد مربوط به دوره قاجار است دوست علی خان معیرالممالک در وصفش محله یوسف‌آباد چنین نوشته است: «درختان میوه باغ یوسف‌آباد را مستوفی‌الممالک به دست خود کاشته بود. میوه‌های آنجا در نوع خود بی نظیر بود و بهترین نوع انجیر در باغ پرورانده میشد. آسیاب یوسف‌آباد روی تپه‌ای کنار خیابان ونک واقع بود و رو به شهر شمیران چشم‌انداز خوشی داشت». نشانی خیابان سید جمال‌الدین اسدآبادی بین پنجاه‌ویک و پنجاه‌ودو.
خانه ملیجک خانه غلامعلی عزیزالسلطان (همسر اخترالدوله دختر ناصرالدین‌شاه) وی در تهران 2 خانه به نام خود دارد که خوشبختانه هر دوی آنها هم اینک موجود است. خانه دو او احتمالا پس از مرگ ناصرالدین‌شاه ساخته‌شده است و هم اکنون تحت تملک باشگاه بانک ملت است. نشانی: خیابان سعدی جنوبی پائین تر از چهارراه مخبرالدوله کوچه بانک ملت
خانه ابوالحسن صبا پس از درگذشت استاد ابوالحسن صبا بر پایه سفارش ایشان خانه ایشان در بیست‌ونه آبان سال هزار و سیصد و پنجاه‌وسه به موزه تبدیل گردید. موزه استاد فقید، خانه مسکونی و اجدادی است که به دست پدرش ابوالقاسم خان پزشک دربار ناصرالدین¬شاه خریده شد و تا هفت‌پشت در آن زندگی کرده‌اند. خانه صبا در آبان ماه هزار و سیصد و پنجاه‌وسه گشایش یافت، برپاساختن خانه صبا به شکل موزه سرگذشت نامه به خاطر بزرگداشت صبا و ارج نهادن به میراث ارزشمند او در موسیقی ایران بوده است. ساختمان خانه صبا پس از درگذشت او به وسیله وزارت فرهنگ و هنر از بازماندگان خریداری شد. وسایل صبا نیز بعدها به دست همسر او به موزه اهدا شد. اگرچه درمیان این وسایل اهدایی، شماری از نت‌های زنده‌یاد فرامرز پایور نیز به چشم می‌خورند که شاگردان استاد پایور به موزه صبا اهدا کرده‌اند. در دهه پنجاه خورشیدی که خانه صبا به‌عنوان موزه شکل گرفت، بخشی به نام عروسک‌های خانم صبا وجود نداشت. این بخش بعدها برپا شد. این خانه دارای پنج اتاق، زیرزمین و حیاط کوچکی است. بخشی از موزه به نگاره‌ها، لوازم شخصی استاد و اسناد و نامه‌های اداری و مکاتبات شخصی او اختصاص‌یافته است. بخش دو نیز دربرگیرنده مجموعه‌سازهای موزه است که از منظر پیشینه و ارزش، کم‌نظیر هستند. بخش سه و پایانی موزه هم به مجموعه یادگارهای بانو اسفندیاری کوه نور، همسر استاد صبا که دختر عموی نیما یوشیج بوده است، تعلق دارد. با چنین بخش‌هایی است که این موزه به پاره‌ای گران‌بها از تاریخ موسیقی ایران تبدیل می‌شود. کوچه صبا در میانه‌های خیابان ظهیرالاسلام در خیابان جمهوری نرسیده به میدان بهارستان قرار دارد. امکان بازدید از مجموعه شنبه تا چهارشنبه از ساعت هشت صبح تا پانزده فراهم است.
کاخ امیر سلیمانی در بوستان آزادگان که در غرب بوستان پامچال قرار دارد، قرار دارد که از عمارت های تاریخی شهر تهران شمرده می‌شود. در حال حاضر، کاخ امیر سلیمانی از سوی شهرداری به فضای سبز تبدیل‌شده است. بازسازی باغ و عمارت، که بزرگ‌ترین بوستان ایران است، ادامه دارد. امیر سلیمان از شاهزاده‌های قاجار است که ساختمان خود را در باغی پهناور به گستره ده هزار مترمربع در جنوب شرقی تهران و نزدیک کوه‌های بی‌بی شهربانو بنا کرد. در این باغ که نزدیک به چهل باغبان در آن خدمت می‌کردند، گونه‌های میوه و زعفران و برنج کشت میشد. این منطقه درگذشته سلیمانیه نام داشت. نام سلیمانیه منسوب به امیرسلیمانی پسر عضدالملک رئیس ایل قاجار است. زمین‌های طرح درگذشته متعلق به روستای اصفهانک از دهات جنوب شرقی تهران بوده است و تا این اواخر در آن کشت و کار می‌کردند. در این زمین‌های کوشکی ایرانی مشهور به امیرسلیمانی وجود دارد؛ این کوشک بر فراز قنات‌های هاشم‌آباد و محمودآباد بناشده است. نشانی میدان بسیج بزرگراه آزادگان کنار بوستان آبی آزادگان.
خانه سرهنگ ایرج بر پایه نقشه حصار صفوی موسیو کرشیش این بنا به نام خانه میرزا آقا خان در چهارچوب زمین‌های منسوب به میرزا آقاخان گنجانده‌شده است. پس‌ازآن بر پایه نقشه حصار ناصری عبدالغفار، این ملک به نام خانه میرزا زکی خان خویی ثبت‌شده است که پیشینه‌ای بیش از صدسال دارد. بااین‌حال مالک اصلی خانه روشن نیست، ولی نزدیک شصت سال خانه در اختیار سرهنگ ایرج بوده است و خانه به این نام مشهور است. در سال هزار و سیصد و هفتاد هم مالکیت آن در اختیار شخصی به نام مشتاقی قرار گرفت و در سال هزار و سیصد و هشتادودو به آقای شمس، فروخته شد. خانه سرهنگ ایرج سه حیاط دارد؛ یکی اصلی و دوتای دیگر فرعی. حیاط اصلی در جنوب‌شرقی قرار دارد و بسیار بزرگ است. حیاط دیگر نصف حیاط اصلی و در شمال غربی مجموعه و حیاط سه که کوچک‌تر از قبلی است در شمال مجموعه و درواقع میان دو حیاط دیگر قرار دارد. در بخش جنوبی مجموعه هم یک هشتی بسیار زیبا با سقف کلمبو و قاب‌بندی‌های گران‌بها وجود دارد. این هشتی به‌صورت یک هشت‌ضلعی طراحی‌شده و در ضلع غربی آن‌یک راهرو دورودراز قرار دارد که به بیرونی اصلی می‌رسد. سقف راهرو هم قوس‌دار و به شکل آجر جناقی اجراشده است. با توجه به گونه معماری این خانه، آجرکاری‌ها و نمودار سازی کلی حیاط‌های خانه و حوضخانه و... خانه سرهنگ ایرج معماری‌ای به شیوِه دوره قاجار دارد و این خانه پس از جداسازی از املاک میرزا آقاخان به روال و سیاق همان خانه‌ها ساخته‌شده است در های خانه «سرهنگ ایرج» که ده سال پیش گل گرفته‌شده بود، پس از تبدیل به پایگاه استارت‌آپ‌های گردشگری، میراث فرهنگی و صنایع‌دستی، بازشد. نشانی خیابان پامنار بالاتر از مسجد پامنار کوچه صوفیانی
برج اینانچ دژ نقاره‌خانه در بخش شمالی امین‌آباد شهرری و بر بالای کوه ری قرار دارد.
به گفته برخی منابع این دژ خشتی که بلندی آن به سه متر می‌رسد، در نزدیک به هزار سال پیش به دست شخصی به نام «بزرگ امید» جهت استفاده شخصی ساخته شد. به گفته برخی پژوهشگران ممکن است این جایگاه آرامگاه یکی از شاهان سلجوقی باشد. دژ نقاره‌خانه دارای ساختاری متشکل از لاشه‌سنگ و گچ است و نمای آن تزیینات آجرکاری به همراه کمانه‌های جناغی تزیینی دارد. به‌احتمال بسیار، استخوان‌بندی دژ با سنگ بناشده و سپس روی آن را آجرچینی کرده بوده‌اند. ولی در کتاب سیاست‌نامه خواجه نظام‌الملک چنین ذکرشده است که: «در شهرری به روزگار فخرالدوله که صاحب بن عباد وزیر او بود، گبری بود توانگر که او را بزرجومیه گفتندی و بر کوه طبرک ستودانی کرد از جهه خویش و امروز بر جای است و اکنون آن را دیده سپاه‌سالاران خوانند و بر بالای گنبد فخرالدوله نهاده است و بسیار رنج و زر هزینه کرد بزرجومیه تا آن ستودان به دو پوشش بر سر آن کوه تمام کرد»؛ بنابراین بر پایه این نوشته، یک بنا مربوط به دوره آل‌بویه بوده، دو اینکه دارای گبند دو پوش بوده و سه اینکه به پیروی از شیوه استودان سازی ساسانیان ساخته است. نشانی دامنه کوه نقاره‌خانه درراه امین‌آباد سه‌راه تقی‌آباد
گنبد فخرالدوله یا امیراینانج
در منابع اختلاف است که این گنبد مربوط به دوره سلجوقی است یا خاندان بویه. برخی آن را گورستان سلطنتی آل‌بویه خوانده و گنبد را گنبد فخرالدوله دانسته‌اند. فخرالدوله حاکم خاندان بویه بود که در دژ طبرک درگذشت. در برابر برخی منابع گنبد امیر اینانج خوانده‌شده است و آن را به حسام‌الدین سنقراینانج که والی ری در عصر سلجوقیان بود که به دست غلامش کشته شد منسوب می‌کنند. این گنبد که ساختمان آن تا دوران قاجار پابرجا بوده، امروز ویران‌شده و تنها بقایای آن برجای‌مانده است. این بنا تا مدت‌ها گمان می‌رفت گنبد فخرالدوله در دامنه کوه نقاره‌خانه است. دکتر شهریار عدل با خواندن سنگ‌نبشته روی آن، این بنا را از آن «عبدالجلیل بن فارس» دانسته است. بنایی که در زمان محمدشاه قاجار گنبدش ویران‌شده ولی خودش هنوز پابرجا بود امروز تنها پی این بنا باقی‌مانده است. سنگ‌نبشته بنا چنین است: «بسم الله الرحمن الرحیم امر ببناء هذه القبة الشیخ الاجل السید الرئیس عبدالجلیل بن فارس الخازن غفرالله له و لوالدیه فی شهور سنة ستّ و سـتّین و اربعمائةٍ»
قلعه طبرک دژی تاریخی در شهرری بود. این بارو و دیوار شهر آثار برجای‌مانده از دوران خلفای عباسی و باارزش‌ترین آثار اسلامی ری است که دربرگیرنده یک‌رشته دیوارهای خشتی و سنگی است. داخل بارو بقایی به نام قلعه طبرک وجود داشت که به‌فرمان طغرل سلجوقی با خاک یکسان شد. در بالای کوه نیز نگاره‌ای از بهرام گور بود که بعدها در روزگار قاجاریان چهره فتح علی شاه را به‌جای آن تراشیدند.
خانه تاریخی حسام خانه حسام لشگر، با پیشینه‌ای بیش از صدسال واقع در چارچوب بازار تهران است. خانه حسام لشکر که مالکیت شخصیت تاریخی آن در پرونده ثبتی روشن نشده است، روزگاری یک ملک بوده که امروز به دو ملک شرقی و غربی تقسیم‌شده است. بخش شرقی در مالکیت «کمیجانی» است که از دسته شاخصه‌های معماری آن، تالار شاه‌نشین و پنج‌دری است. بخش شرقی در دوره‌های گذشته همچون نمایشگاه و انبار قالی‌های ارزشمند و عتیقه استفاده میشد، اما امروز تبدیل به انبار پارچه شده است. بخش غربی خانه حسام لشکر، در مالکیت «صنعتگر» قرار دارد که به حال خود رهاشده و ویرانی رخ‌بام و شرقی‌های ضلع شمالی گواه بر این موضوع است. از این بخش به‌عنوان خانه مسکونی و سپس سفره‌خانه سنتی استفاده میشد و بعدها متروکه شد. گزارش گروه خانه های تاریخی تهران، در پرونده ثبتی خانه حسام لشکر، ذکرشده است که مالک بخش غربی همواره در اندیشه تخریب این بنا بوده و به دلیل همکاری نکردن او با دست‌اندرکاران تهیه پرونده ثبتی، آسیب انتظار این بنا قرار دارد. ایشان، دیوارها و بخشی از این بنا را پیش از صدور حکم دادگاه تخریب کرد تا بتواند از این راه و با نابودی کامل بنا، میراث فرهنگی و دادگاه را تحت‌فشار قرار دهد و ناگزیر به صدور حکم خروج این اثر از فهرست آثار ملی کشور کند. مدیرکل حقوقی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور نیز در گفتگویی ابراز کرد که به دلیل شکایت مالک خانه حسام لشکر به دیوان عدالت اداری، این ملک در حال خروج از فهرست آثار ملی کشور بوده و حکم دادگاه نخستین نیز به سود مالک صادرشده است. نشانی خیابان خیام کوچه کربلائی کوچه حسام لشگر شماره هفده
خانه ناصرالدین میرزا از آنِ به ناصرالدین میرزا، فرزند مظفرالدین‌شاه بوده و جزو انگشت‌شمار خانه‌های باقی‌مانده ارزشمند در چارچوب ارگ سلطنتی تهران است. خانه ناصرالدین میرزا در سال هزار و دویست و هشتادوپنج قمری به‌فرمان او، با گستره چهار هزار و پانصد متر ساخته شد که امروز تنها نهصد و هجده متر از فضای بیرونی و با نزدیک به هفتصد متر زیربنا از آن ساختمان پرشکوه باقی‌مانده است. از ویژگی‌های بارز خانه ناصرالدین میرزا می‌توان به چهارصفه بودن و گنبد کلاه‌فرنگی آن اشاره کرد. خانه ناصرالدین میرزا یکی از دو ساختمان گنبدی شکل تهران و با معماری منحصربه‌فرد کویری در دل پایتخت است. اثر تاریخی خانه ناصرالدین میرزا در منطقه دوازده شهر تهران واقع است. بنای تاریخی خانه ناصرالدین میرزا به‌گونه‌ای است که به جرات می‌توان آن را تنها خانه تاریخی گنبدی تهران دانست. در نقشه عبدالغفار و در جایگاه کنونی ساختمان ناصرالدین میرزا نامی از شخص برجسته و بانفوذی مشاهده نمی‌شود، ولی شکل کوچه این‌گونه که آشکار است تاکنون بدون تغییر مانده است. نشانی خیابان صوراسرافیل بن‌بست ناصرالدین میرزا شماره صد و شصت‌ویک از آنِ به صندوق بازنشستگی کشوری
خانه پروین اعتصامیکه بر پایه آمارهای محلی قدمتی بیش از هشتاد سال دارد و در همسایگی مسجد کهن عبدالنبی نوری قرار دارد. این خانه از دید تاریخی، فرهنگی دارای ارزش است و یادآور معماری اواخر دوره قاجاریه (معماری تلفیقی) است که در آن شاهد نفوذ معماری نوکلاسیک غرب در معماری سنتی به‌جای مانده از روزگار صفوی هستیم. این خانه در طی زمان به سه بخش تقسیم‌شده که یک بخش هنگام در دست ایکوموس (شورای بین‌المللی ابنیه و محوطه‌های تاریخی) و بقیه مسکونی و غیرقابل بازدید است. نشانی: خیابان مصطفی خمینی پائین تر از چهارراه سرچشمه کوچه شهید علی زاده در همسایگی مسجد قدیمی عبدالنبی نوری
آسیاب والی مربوط به روزگار قاجار است. آسیاب والی از آن محمد خان و علی خان والی از فرزندان قاسم خان است. اکنون تولیت آسیاب والی تحت نظر موقوفه در اختیار نوادگان این دو قرار دارد زمین آسیاب حدود سیصد مترمربع گستره دارد و بنای آن به‌طور کامل زیرزمین قرارگرفته تا بتواند از آب قنات برای به جنبش درآوردن سنگ آسیاب بهره گیرد. آسیاب‌های آبی اصولاً باید در نزدیکی رودخانه ساخته شوند این آسیاب نیز تا پیش از انقلاب درراه آب سرداری قرار داشت و به‌نوعی می‌توان گفت که آب رودخانه‌ای بود که از خیابان رسالت نظام‌آباد منشعب میشد و به این منطقه می‌آمد و باعث کار این اسیاب و رونق کشت و کار و سرسبزی منطقه میشد. نشانی: خیابان مازندران خیابان گرامی انتهای خیابان شهید انتظاری کوی امامی
مسجد شش محراب شیشه مسجد شیشه در خیابان شیخ هادی منطقه یازده تهران واقع‌شده. دلیل نام‌گذاری مسجد به نام شیشه، وقف زمین مسجد به کوشش شادروان رضا شیشه است. ساختمان قدیمی مسجد در سال هزار و سیصد و سی‌وچهار به گستره هشتصد متر مربع ساخته شد. شیوه معماری آن به روال معماری حسین لرزاده در دهه هزار و سیصد و سی است و گنبد و گلدسته ندارد. این محراب‌ها امکان تهجد و عبادت بیشتر برای کسانی که به مسجد می‌آیند را فراهم می‌کند. انگیزه نام‌گذاری مسجد به نام شیشه، وقف زمین مسجد به کوشش زنده‌یاد رضا شیشه است.
مسجد امام خمینی مسجد شاه (مسجد سلطانی) یکی از بناهای روزگار قاجار است و در زمان پادشاهی فتحعلی شاه، در سال هزار و دویست و چهل قمری ساخته‌شده است. این مسجد در منطقه بازار تهران قرار دارد. فتحعلیشاه هم‌زمان با ساخت این مسجد، مساجد سلطانی بروجرد و قزوین را نیز ساخت که مسجد سلطانی بروجرد در سنجش با دو مسجد دیگر، دارای دیرینگی و گستره بیشتری است. پیشینه مسجد شاه تهران در نزدیک صد و هشتاد سال است که در سال هزار و سیصد و هفت قمری به دستور ناصرالدین‌شاه قاجار بازسازی شد و همچنین دو مناره در دو سمت گلدسته‌های مسجد ساخته شد، ساعت این مسجد نیز در زمانه ناصرالدین‌شاه ساخته و در جای خود قرار داده شد. مسجد شاه تهران دارای گستره‌ای در حدود یازده هزار متر مربع است. مسجد دارای بنای چهار ایوانی است و دربردارنده صحن میانی، ایوان‌های چهارگانه، گنبد خانه، شبستان‌های ستون‌دار، رواق‌ها، سردرها و جلوخان شمالی به همراه تزیینات زیبای کاشی‌کاری و گچ کاری، مقرنس و کتیبه‌ها است. مسجد دو سردر در بخش‌های شمالی، شرقی و غربی دارد. سردر غربی مسجد به بازار بزرگ و سردر شرقی آن به بازار صحافان ختم می‌شود. سردر شمالی بنا، اصلی‌ترین ورودی مسجد است که در سمت خیابان پانزده خرداد جا گرفته است. این سردر دارای هفده پله سنگی است که پایین‌تر از خیابان قرارگرفته است. درب مسجد دارای دو لنگه است و از جنس چوب ساخته‌شده است. این درب دارای چهار متر بلندی و سه متر پهنا است. در بالای درب مسجد کتیبه‌ای تاریخی قرار دارد که تاریخ هزار و دویست و چهل‌ویک قمری روی آن نگاشته شده و زمان ساخت مسجد را نشان می‌دهد. این مسجد پس از مسجد عتیق دومین مسجد تاریخی پایتخت است. نشانی: خیابان پانزده خردادشرق خیابان ناصر خسرو مسجد شاه سابق.
مسجد جامع یا مسجد عتیق کهنی‌ترین مسجد تهران شناخته می‌شود؛ این مسجد نمود خود را از روزگار آل‌بویه، صفوی و قاجار دارد و شکل‌گیری آن به‌صورت تدریجی بوده. دیرینه‌ترین شبستان آن بیش از هزار سال عمر دارد ولی از تاریخ دقیق احداث این مسجد داده درستی در دست نیست. قدیمی‌ترین گواه موجود در این رابطه نقشه گیریشمن فرانسوی است که در سال هزار و دویست و هفتادوپنج هجری قمری از تهران تهیه‌شده است. در نقشه یادشده سازه‌ی مسجد جامع کم‌وبیش به سیمای کنونی آمده است و می‌توان نتیجه گرفت که صد و سی سال پیش تمامی شبستان‌های کنونی ساخته‌شده بودند. مسجد جامع با گستره‌ای حدود چهار هزار و پانصد متر مربع و زیربنایی با مجموع حدود بیست هزار متر مربع دارای حیاطی در حدود نهصد متر مربع و دارای حوض، سقاخانه و هفت شبستان است که هرکدام به‌عنوان مساجدی جدا، ولی داخل یک بافت قرارگرفته و در زبان عموم گاه از آن به‌عنوان شبستان و گاه به‌عنوان مسجد نام‌برده می‌شود که نامها و جغرافیای آنها به‌قرار زیر است:
به سه مورد یک مسجد جامع عتیق نیز می‌گویند. مسجد جامع دارای سه درِب ورودی غربی، شمال شرقی و جنوب شرقی است مسجد جامع بازار در ضلع جنوبی خیابان پانزده خرداد نرسیده به خیابان پامنار قرار دارد. نزدیک‌ترین راه ارتباطی مسجد از خیابان پانزده خرداد و بازار مسجد جامع و کوچه نوروز خان و بازار آن است که به علت وجود پله، پله نوروزخان نیز نامیده می‌شود. ادامه این راه به درب غربی مسجد جامع می‌رسد که روبروی مدرسه خان محمدیه قرارگرفته و در بزرگ و اصلی ورود به مسجد است؛ به دلیل وجود مسجد جامع در این گذرگاه، به بازار مسجد جامع مشهور است. از سوی بازار آهنگران که پس از پله نورزخان قرار دارد پس از چندپیچ و خم به کوچه مسجد جامع می‌رسیم که درب شمال شرقی مسجد است. از سوی جنوب شرقی و از سمت مدرسه و بازار صندوق سازها و چهل تن به دالان مسجد جامع و درب آن دسترسی وجود دارد.
کاخ شهربانی ساختمانی است که در سال هزار و سیصد و پانزده در میدان مشق (باغ ملی) در مرکز شهر تهران برای اداره شهربانی تهران ساخته شد. وزارت امور خارجه ایران در سال هزار و سیصد و هشتادویک کاخ شهربانی را از نیروی انتظامی جمهوری اسلامی خریداری نمود و پس از بازسازی آن در دهه گذشته، این ساختمان را بانام ساختمان شماره نه وزارت خارجه مورد بهره‌برداری اداری خود قرارداد. ساختمان بر پایه معماری مدرن طراحی‌شده ولی در تزئینات و نماسازی‌هایش از معماری ایران باستان بهره گرفته میشد. گونه‌ی معماری این دوره را می‌توان «معماری نئوکلاسیک ایرانی» نامید. کاخ شهربانی نمونه برجسته‌ای برای این‌گونه معماری است. نما، سرستون‌های با نماد جانوران اساطیری، سنگتراشی‌ها و نقش سربازان هخامنشی و سنگ‌نبشته‌ها این ساختمان بی‌کم‌وکاست از روی معماری روزگار هخامنشی از تخت جمشید الگوبرداری شده است و پلکان دوسویه سنگی آن یادآور معماری کاخ آپادانا است. سازنده این کاخ قلیچ باقلیان و طراح آن معمار برجسته ارمنی گابریل گورکیان بود. ن ساختمان نزدیک به بیست‌ویک هزار متر مربع زیربنا دارد که در سه طبقه بنانهاده شده است. نشانی: خیابان سی تیر میدان مشق (باغ ملی)
میدان و دروازه قزوین نمادین در زمان شاه‌تهماسب صفوی در نهصد و شصت‌وچهار هجری قمری نخستین دژ و باروی شهر تهران ساخته شد. درازای این بارو شش هزار گام بود و چهار دروازه بیشتر نداشت که دروازه قزوین در مدخل کنونی بازارچه قوام الدوله و شاهپور (وحدت اسلامی) واقع بود. با گسترش شهر تهران در زمان ناصرالدین‌شاه، دژ و باروی شاه‌تهماسبی را ویران کرده و با خاک آن خندق‌های پیرامون بارو را پر نمودند. سپس شهر تهران را به پیروی از نقشه شهر پاریس به‌صورت هندسی یک هشت‌ضلعی نا متساوی‌الاضلاع گسترش دادند و دوازده دروازه در گوشه و کنار آن راه‌اندازی نموده و دورش را خندق کشیدند و دروازه قزوین در ورودی خیابان قزوین (میدان قزوین کنونی) ساخته شد. دروازه‌های جدید به سبک معماری صفوی ساخته‌شده بود و با کاشی‌کاری‌های درخشان و گوناگون آذین‌شده بود. باروی کار آمدن رضاشاه و افزایش جمعیت تهران، بار دیگر نیاز به نوسازی و گسترش بناهای شهری احساس شد و در هزار و سیصد و نه و با حکم شهردار وقت، این دروازه‌ها را ویران نمودند. در هزار و سیصد و هشتاد شهرداری منطقه یازده و سازمان زیباسازی اقدام به انجام برنامه آرام‌سازی و بهسازی میدان قزوین نمود و پس‌ازآن در هزار و سیصد و هشتادوچهار باهدف احیای دروازه‌های قدیمی تهران به‌صورت نمادین و با توجه به اسناد تاریخی، اقدام به بازسازی دروازه قزوین نمود که اکنون این دروازه با سازه‌ای بتونی و نمایی آجری در میدان قزوین تهران بنا شده است.
سقاخانه ظهیرالاسلام این سقاخانه در خیابان ظهیرالاسلام واقع است. در تزئینات این سقاخانه آینه‌کاری بسیار به‌کاررفته و همین انگیزه نام‌گذاری سقاخانه شده است. این سقاخانه به دست حاج میرآخور در سال هزار و سیصد و چهارهـ. ق بنا شد و یکی از پر زرق‌وبرق‌ترین سقاخانه‌های تهران به شمار می‌رود. نشانی: تقاطع خیابان ظهیرالاسلام و کوچه آزادی خواه
ساختمان بانک ملی بنا به دست یک معمار آلمانی به نام هنریش طراحی شد. این ساختمان نخستین کوشش برای تلفیق معماری باستانی ایران و معماری اروپا را نشان می‌دهد و برجسته‌ترین نمونه در گونه خود به شمار می‌رود. تندیس‌های شیر که در ورودی ساختمان کارگزاری شده‌اند به دست غلامرضا رحیم زاده ارژنگ مجسمه‌ساز ایرانی ساخته‌شده‌اند
زورخانه بانک ملی از قدیمی‌ترین ساختمان‌های زورخانه‌ای در ایران ساختمان زورخانه بانک ملی ایران است. این ساختمان در سال هزار و سیصد و بیست‌وپنج در خیابان فردوسی ساخته و در سال هزار و سیصد و بیست‌وشش تا هزار و سیصد و بیست‌وهفت راه‌اندازی گردید. معماری ساختمان هرچند ساده و سنتی است، ولی سردر سنگی بنا درابعاد 85 در 430 سانتی‌متر که به دست استاد ابوالحسن خان صدیقی پدر مجسمه‌سازی نوین ایران که از شاگردان کمال‌الملک بوده و مجسمه میدان فردوسی، مجسمه خیام پارک لاله، مجسمه نادرشاه در مشهد و طرح چهره ابوعلی سینا، میرزا تقی خان امیر کبیر ساخته‌شده است ویژگی خاصی دارد، این سردر نقش برجسته سه خوان شاهنامه را به نمایش گذاشته است: نخست به کمند کشیدن زن جادوگر، دو کشته شدن دیو سپید و سرانجام کشته شدن اژدها به دست رستم. نگاره‌های چهار خوان درونی به دست فتح اله عبادی و معمار این ساختمان شادروان مهندس فروغی رئیس وقت اداره ساختمان انجام شده است. این مرکز بزرگ‌ترین و پررونق‌ترین زورخانه در هنگام بود به‌گونه‌ای که شمار فراوانی از مقامات عالی رتبه سیاسی، گردشگرهای خارجی، انجمن‌های سیاسی، نظامی و ورزشی از آن دیدن کرده‌اند. درواقع زورخانه برای بانک نقش تبلیغاتی داشت از جمله افراد نامی و صاحب‌نام که از قهرمانان بانک می‌توان محمد نامجو (وزنه‌بردار) و احمد گلبو (بازیکن پیشین تیم فوتبال) را نام برد.
برج آب بانک ملی ایران در تهران و در خیابان فردوسی، محوطه بانک ملی واقع‌شده است. این برج به دست گروهی از کارگزاران آلمانی در سال هزار و سیصد و پانزده ساخته شد. این تاریخ بر روی کاشی موجود در نمای شرقی نگاشته شده است. این برج به‌منظور بهره‌برداری از اندوخته آب چاه‌ها برای آبیاری فضای سبز و همچنین فشار آب در لوله‌ها با بلندی هفت طبقه به شکل مستطیل ساخته‌شده است. این اثر در تاریخ یازده مرداد هزار و سیصد و هفتادوشش به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مقبره لطفعلی خان زند، لطفعلی خان زند در سال هزار و صد و چهل‌وهشت خورشیدی متولد شد. وی پسر جعفر خان زند و نوه صادق خان زند، برادر کریم‌خان است. گفته‌اند که لطفعلی خان افزون بر زیبایی، بسیار نیرومند، راست‌گو، درستکار و دلیر بود. بسیاری او را بهترین شمشیرزن روزگار شرق می‌نامند. لطفعلی خان زند بسیار خدادوست بود و هنگامی‌که آغا محمدخان قاجار به او گفت بر او سجده کند پاسخ داد: من تنها به خدا سجده می‌کنم. آرامگاه او در امامزاده زید تهران و جایگاه انبار فرش‌های امامزاده است نشانی: خیابان پانزده خرداد بازار بزرگ خیابان خیاط‌ها محوطه امامزاده زید
قلعه امامه یا قلعه مازیار در نزدیکی روستای امامه یکی از روستاهای خوش آب‌وهوای پیرامون تهران و شهرستان شمیرانات قرار دارد. پیشینه این دژ به چند هزار سال پیش بازمی‌گردد و بنا بر مستندات تاریخی موجود، به دست مرداویج یا همان مازیار زیاری یکی از حاکمان وقت، در زمان فرمان‌روایی زیاریان ساخته‌شده است. امامه در زمان‌های گذشته به سبب داشتن راهی پرپیچ‌وخم اما استوار، پناهگاهی بایسته به‌حساب می‌آمده و جایگاهی برای پناه گیری بسیاری از فرمانروایان شمرده می‌شده است. همچنین این روستا در زمان‌هایی دور به علت سختی زندگی در آن به تبعیدگاهی برای شماری از جنگاوران مازندرانی و گرجستانی بَدل بوده است. تاریخدان و جغرافیدان سرشناس، یاقوت حموی درباره‌ی دژ امامه این‌چنین گفته است که: عمامه قلعه قرب الری؛ بدین معنا که قلعه‌ی امامه در نزدیکی شهرری جا گرفته است. روستای امامه درگذشته بخشی از شمال کشور نیز به‌حساب می‌آمده است. معروف است که ناصرالدین‌شاه قاجار در هنگام پادشاهی خود، در تابستان‌ها به این روستا می‌رفته است. دژ مازیار در مهرماه سال هزار و سیصد و هشتاد، به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. روستای امامه که در زبان پهلوی با نام عمامه تلفظ می‌شود و به دو بخش محله‌ی بالا و محله‌ی پایین تقسیم‌شده است. خانه‌های کهن و تاریخی این روستا همگی دارای سقف‌های مسطح چوبی و معماری اعیانی هستند و عموماً دارای ورودی‌های زیبا با هشتی های سنتی ویژه خانه‌های سنتی ایرانی هستند. بر روی برخی از این خانه‌ها هنوز هم تزئینات گل‌میخ و کوبه‌های دق‌الباب زنانه و مردانه به‌جامانده مانده است. روستای امامه در حال حاضر بسیار گسترش‌یافته و در گوشه و کنار آن خانه‌های تازه و ویلایی بسیاری ساخته‌شده که روال جدید، بافت ناسازگار و ناهمگونی با معماری ریشه‌دار این بخش به وجود آورده است. در حال حاضر از قلعه‌ی مازیار سراچه‌ها، برج و بارو، پرچین دفاعی، غار، قنات، ارگ و جایگاه حاکم‌نشین آن باقی‌مانده است. نشانی: بزرگراه شهید بابایی میدان لشکرک جاده‌ی فشم سه روستای امامه.
عمارت امین الضرب خانه امین الضرب مربوط به دوره قاجار و یکی از خانه‌های تاریخی پایتخت است و پیشینه آن به روزگار مشروطه می‌رسد. این عمارت تاریخی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. نشانی خیابان امیرکبیر نبش خیابان ایران.
ادامه دارد...