طهران از زمانی که یک روستای کوچک در حومه ری باستانی بود تا امروز که دستخوش دگرگونی‌های بسیار شده و استانی بزرگ و مهم است؛ تاریخ پرفرازونشیبی را پشت سر گذاشته است. پیشینه تهران پیش از اسلام روشن نیست ولی با توجه به‌قرار گرفتن آن در بالادست ریِ‌کهن و پایین‌دست قصران به نظر می‌رسد که از نعمت‌آبادانی و پیشرفت برخوردار بوده است. از تهران تا سده‌های چهارم هجری نشانی در آثار و منابع نیست و حتی آوازه روستاهایی مانند دولاب و علی‌آباد بیشتر از تهران بوده است. مناطق دیگری چون و طرشت که در روزگار سلجوقی اعتباری داشت و خواجه نظام الملک برای شنیدن درس مدرس طرشتی به آنجا می‌رفت. روستاهایی مانند قیطریه، دروس، سلطنت آباد و شهرهایی مانند ری و یا کوه بی‌بی شهربانو که امروز در پهنه تهران بزرگ قرار دارند دارای پیشینه و سرگذشتی جدا از تهران هستند.
تهران آرام‌آرام از سده ششم ه.ق شناخته شد و به آثار گذشته نگاران و جغرافی‌دانان راه یافت. حیات این روستا در روزگار علویان زیدی طبرستان و سامانیان و به‌ویژه در دوره آل‌بویه که ری یکی از دو پایتخت آنان بود ادامه داشت. در روزگار غزنوی و تاخت‌وتاز سلطان محمود به ری و فرار بسیاری از باشندگان آن به روستاهای اطراف به‌ویژه کوهستان قصران و تهران این روستا کمی گسترش یافت و در زمان مغول بخشی شناخته‌شده بود. پس از یورش مغولها به ری و روستاهای پیرامون آن بر جمعیت تهران افزوده شد. در دوره ایلخانان تهران پایگاهی راهبردی از نظر نظامی بود. در روزگار تیموری تهران سرزمینی آباد و شهرکی با بستانهای فراوان و بناهایی در گوشه و کنار بود. در آغاز حکومت صفویان تهران چهرهای شهری پیدا کرد و با حفظ بسیاری از باغ‌ها بر خانهها و سازه‌های آن افزوده شد. تهران پس از ساخت دژهای شاه‌طهماسبی و تا اواخر روزگار زندیه از روستایی کوچک به شهری پُرآوازه بدل شد. در این دوره با شکل گرفتن دوازده محله، چهار امام‌زاده؛ ساخت و بازسازی بازارچه‌ها و مساجد و تمرکز نیروهای نظامی و اقامت دادن آن‌ها تهران بیش‌ازپیش گسترش یافت و رخ تازه‌ای به خود گرفت. در اواخر سلطنت صفوی بر ارزش سیاسی و نظامی تهران افزوده شد و روزگار نادرشاه تهران یک اردوگاه نظامی تمام عیار بود. اندیشه پایتخت شدن تهران با توجه به اینکه ییلاق شمال تهران موردعلاقه امیران و حکام بود کمکم شکل گرفت تا اینکه در عهد کریم‌خانی جدی‌تر دنبال شد و سرانجام در روزگار آغا محمد خان سرسلسله قاجار پایتخت ممالک محروسهٔ ایران شد. برگرداندن شدن تهران به یک پایتخت امروزی، از روزگار پهلوی آغاز شد؛ رویدادهای کشور در پایتخت متمرکز شد و شمار کارکنان دولتی در شهر با شتاب افزایش یافت؛ شهر تهران افزون بر دو وظیفهٔ سیاسی و بازرگانی، وظیفهٔ اداری را نیز پذیرفت. در سال‌های ۱۳۱۲ تا ۱۳۱۸ ساخت مؤسسات آموزشی بزرگ مانند دانشگاه تهران و بیمارستان‌های امروزی آغاز گردید. ورزشگاه امجدیه، موزهٔ ایران باستان و کتابخانهٔ ملی نیز در همین سال‌ها تأسیس شدند.
در درازای جنگ جهانی دوم، نیروهای شوروی و انگلیس وارد شهر شدند. همچنین از ۶ تا ۹ آذر ۱۳۲۲ کنفرانس تهران با شرکت چرچیل، روزولت و استالین به صورت محرمانه در سفارت شوروی در تهران برگزار شد. رخدادهای وابسته به جنگ جهانی دوم در تهران، باعث بازایستادن موقت و کندی بسیاری از برنامه‌های توسعه‌ای شد. روند گسترش تهران با برپایی شهرک‌های تهران‌پارس و نارمک در شرق و تهران‌ویلا، شهرآرا و گیشا در غرب ادامه یافت. همچنین صنایع نوین و فرودگاهی در غرب و تأسیسات ترابری در جنوب گسترش یافتند. ساخت‌وساز بزرگراه‌های پارک‌وی، شاهنشاهی، افسریه، ایوبی و همچنین ساخت شهرک‌های جدید اکباتان، لویزان، غرب، شوش و ده‌ها کوی مسکونی دیگر در این دوره انجام شد. در این دوره تهران با شتاب به یک کلان‌شهر تبدیل شد. همچنین در شهر تهران، ساخت سینما، کافه، هتل و رستوران انجام شد و به علت ورود خودرو و اتوبوس، خیابان‌ها سنگفرش یا آسفالت شدند و ساختمان‌هایی تازه با معماری نوین غربی چهرهٔ پایتخت را دگرگون کردند گام‌های صنعتی شدن تهران نیز در این دوران برداشته شدند. کارخانه‌های سیمان، بلورسازی، چیت‌سازی، دخانیات و صنایع نظامی در پیرامون پایتخت ساخته شدند؛ ایستگاه راه‌آهن نیز در همین دوران گشایش یافت. با انقلاب ۱۳۵۷ و آغاز جنگ ایران و عراق، تهران نزدیک به یک دهه پیشرفت محسوسی نداشت. پس از پایان جنگ پیشرفت پایتخت ایران ادامه یافت. برج میلاد از مهم‌ترین نمادهای گسترش تهران در دهه‌های گذشته است که با ۴۳۵ متر بلندی، بلندترین برج ایران است. تهران کانون بازرگانی و نخستین بخش صنعتی ایران است. تهران امروز پایتخت ایران،دارای شانزده شهرستان،پرجمعیت‌ترین شهر ایران و یکی از بزرگترین پایتخت‌های جهان است.